** تاثیر وسایل الکترونیکی همراه مسافر بر روی هواپیما **
حتما در پیستهایی که علاقه مندان هوانوردی اقدام به پرواز با پهپادهای سبک الکتریکی یا نیمه سنگین بنزینی می کنند تداخل رادیوها و اثر آن در از کنترل خارج شدن رادیو کنترل ها را دیده اید. پهپادهای رادیو کنترل نظامی نیز با اینکه در بعضی موارد از فرستنده گیرنده های اسپرید اسپکتروم استفاده می کنند تا در مقابل تداخل و پارازیت مقاوم باشند اما در صورت در معرض تشعشع قوی قرار گرفتن معلوم نیست که چه واکنشی نشان می دهند و منشاء این تشعشع ممکن است که از یک نارنجک الکترومغناطیس باشد تا یک سیستم جمر پیچیده یا یک فرستنده رادیو تلویزیونی محلی. در سفرهای هوایی هم موقع نشست و برخاست با چراغ های هشدار و پیامهای صوتی خلبان و مهمانداران مبنی بر خاموش کردن وسایل الکترونیک آشنایی دارید. اگر در این پروازهای دقت کرده باشید همیشه یک تعداد مسافرهستند که بدون توجه به هشدارها در بدترین شرایط فرود یا برخاستن هواپیما مشغول بازیهای الکترونیکی یا صحبت کردن با تلفن همراه خود یا استفاده از تبلت یا حتی نوت بوک هستند. خوب طبیعی است که اگر من که نویسنده این جملات و شاهد این ماجرا ها هستم و هنوز زنده ام ممکن است فکر بکنم که این که می گویند موبایلها را خاموش بکنید بی مورد است!!! و در هواپیما های جدید موضوعیت ندارد.
لطفا جهت مطالعه کامل به ادامه مطلب مراجعه کنید
حتما در پیستهایی که علاقه مندان هوانوردی اقدام به پرواز با پهپادهای سبک الکتریکی یا نیمه سنگین بنزینی می کنند تداخل رادیوها و اثر آن در از کنترل خارج شدن رادیو کنترل ها را دیده اید. پهپادهای رادیو کنترل نظامی نیز با اینکه در بعضی موارد از فرستنده گیرنده های اسپرید اسپکتروم استفاده می کنند تا در مقابل تداخل و پارازیت مقاوم باشند اما در صورت در معرض تشعشع قوی قرار گرفتن معلوم نیست که چه واکنشی نشان می دهند و منشاء این تشعشع ممکن است که از یک نارنجک الکترومغناطیس باشد تا یک سیستم جمر پیچیده یا یک فرستنده رادیو تلویزیونی محلی. در سفرهای هوایی هم موقع نشست و برخاست با چراغ های هشدار و پیامهای صوتی خلبان و مهمانداران مبنی بر خاموش کردن وسایل الکترونیک آشنایی دارید. اگر در این پروازهای دقت کرده باشید همیشه یک تعداد مسافرهستند که بدون توجه به هشدارها در بدترین شرایط فرود یا برخاستن هواپیما مشغول بازیهای الکترونیکی یا صحبت کردن با تلفن همراه خود یا استفاده از تبلت یا حتی نوت بوک هستند. خوب طبیعی است که اگر من که نویسنده این جملات و شاهد این ماجرا ها هستم و هنوز زنده ام ممکن است فکر بکنم که این که می گویند موبایلها را خاموش بکنید بی مورد است!!! و در هواپیما های جدید موضوعیت ندارد.
در ابتدا به آمار ناسا توجه می کنیم.
در بین 46798 گزارشی که از یکم ژانویه 1986 تا سال 2004 میلادی تولید شده و در بانک داده ایمنی پرواز هواپیماهای تجاری و خصوصی FAA که توسط NASA نگهداری می شود، 56 حادثه مشکوک وجود دارد که مقصر 100 درصد و تایید شده 29 تای آن اختلال اکترومانیتیکی نا خواسته ناشی از وسایل الکترونیک همراه مسافر و در 12 مورد دیگر، این اختلال موثر در مشکل پیش آمده بوده است. ناسا به دلیل صدمه نزدن به برندهای تجاری و شرکتهای هوایی و افراد از ذکر جزئیات حوادث خود داری کرده ولی لیست زیر را در اختیار گذاشته است.
اختلال در سیستم VOR
یا همان VHF omnidirectional radio range که کارش تعیین موقعیت هواپیما و در مسیر مقصد نگهداشتن آن است.
تلفن همراه: 3 مورد لپ تاپ و نوت بوک : 2 مورد بازی های الکترونیکی: 2 مورد
CD Player :یک مورد AM/FM Recorder :یک مورد AM/FM Walkman: یک مورد
Dictaphone: یک مورد
اختلال در سامانه های مخابراتی
تلفن همراه : 1 مورد Radio : یک مورد CDPlayer: یک مورد مانیتور قلب: 1 مورد
اختلال در سیستمهای ناوبری
تلفن همراه: 4 مورد لپ تاپ و نوت بوک: 3 مورد Radio: سه مورد بازی های الکترونیکی : 1 مورد
Tape player: دو مورد تلویزیون: 1 مورد
حال به دیگر حوادث اشاره می کنیم که برخی از آنها به دلایل امنیتی تاریخ ندارد
سقوط یک فروند شکاری F-16
یک فروند شکاری F-16 در مجاورت آنتن فرستنده رادیویی پر قدرت صدای آمریکا (VOA) سقوط کرد. علت حادثه تحت تاثیر قرار گرفتن سیستم Fly by wire پیشرفته این شکاری و از کار افتادن آن بر اثر HIRF(High Intensity Radiated Field) ناشی از آنتن فرستنده صدای آمریکا بود. جنگنده F-16 مانند اکثر جنگنده های مدرن ذاتا ناپایدار است و بدون کامپیوتر پرواز هدایت آن توسط انسان غیر ممکن است بنابراین اخلال در کار کامپیوتر پرواز دلیل اصلی سقوط یود. پس از این حادثه FAA برنامه هایی برای تست پرنده ها تحت HIRF تعریف نمود و مابقی F-16 ها بطوری تغییر کردند که تحت تاثیر چنین میدانی حادثه تکرار نشود.
ایجاد مشکلات برای بلیمپ Blimp (نوعی زیپلن که در داخل محفظه گاز آن استراکچر فلزی وجود ندارد)
یک فروند Blimp در حال پرواز در گرینویل در نزدیکی آنتن VOA دچار از دست رفتن هر دو موتور و سیستم الکتریکی شد که خدمه پرواز آن را به سلامت بر زمین نشاندند. از آن پس سیستم استارت و موتور این پرنده ها برای HIRF ایمن گردید.
مشکل در 747
در طی یکی از تستها معلوم شد که سیستم مخابراتی هواپیما در هنگامی که سیستم ADF یا سیستم جهت یاب خودکار روشن است به درستی کار نمی کند و علت در نزدیکی بیش از حد وایرینگ سیستم ADF به وایرینگ دیگر سیستمها تشخیص داده شد
فاجعه Severmorsk
در اواسط ماه می 1984 یک انبار مهمات اتحاد جماهیر شوروی در Severmorsk منفجر شد. علت این انفجار تاثیر مخرب رادار OTH (همان رادار ماورای افق.م.) بر درون این انبار اعلام شد.
سقوط یک فروند شکاری تورنادو
در سال 1984 یک فروند شکاری تورنادو که خیلی نزدیک به آنتن فرستنده VOA واقع در مونیخ آلمان غربی در حال پرواز بود، به دلیل برخورد با HIRF ناشی از این آنتن سرنگون گردید.
حادثه در حمله به لیبی
در 1986 آمریکا به لیبی حمله هوایی کرد و دهها فروند موشک پدافندی به سمت شکاری های آمریکایی پرتاب شد و هیچ کدام به هدف برخورد نکرد ولی یکی از بمب افکنهای F-111 آمریکا سرنگون شد. بعدها نیروی هوایی آمریکا بدون ذکر جزئیات رسما دلیل این سقوط را تاثیر میدان الکترومانیتیکی ناشی از جنگنده های آمریکایی بر روی یکدیگر اعلام نمود!!!
بروز مشکل در سیستم ABS ترمز هواپیما ها و خودروها.
در اوایل ظهور ترمز های ABS در یکی از پیچها ی یکی از اتوبانهای آلمان ماشین های مرسدس-بنز دچار مشکل می شدند و ترمز آنها درست کار نمی کرد. که بررسی ها وجود آنتن یک ایستگاه فرستنده رادیویی محلی را دلیل اصلی این اختلال نشان داد و با ایجاد یک شبکه فلزی در آن قسمت اتوبان مشکل ترمزها را موقتا حل نمودند. متعاقب این قضیه تعدادی از هواپیما ها نیز هنگام حرکت در روی باند دچار مشکل ترمز شدند که منجر به نصب یک سوئیچ بر روی هواپیما ها شد تا در صورت کار نکردن سیستم ترمز ABS آن را از کار انداخته و سیستم ترمز معمولی را بتوانند فعال بکنند و در خودرو به این صورت پیاده شد که در صورت کار نکردن سیستم ABS بر اثر HIRF به صورت خودکار سیستم به سیستم ترمز معمولی کاهش کیفیت بدهد.
تاثیر بر روی سیستم سوخت
در اوایل دهه 1970 یک شرکت سیستم جدیدی را برای کنترل سوخت ارائه کرد که به طور نا خواسته به فرکانس 150 مگاهرتز حساس بود و بعد از اینکه بطور اتفاقی در میدان الکترومانیتیکی قرار گرفت دچار اخلال شد و در تمام سیلندرها بدون زمان بندی مناسب و همزمان شروع به پاشش سوخت کرد.
سانحه برای DC-10
در فوریه 1993 یک فروند DC-10 که با خلبان اتوماتیک در حال نزدیک شدن به فرودگاه برای فرود بود، ناگهان از کنترل اتوماتیک خارج گردیده و یک تغییر جهت با فشار زیاد به هواپیما تحمل می کند. علت این ماجرا استفاده یکی از مسافران بخش First class یا VIP از CDpalyer اعلام شده است.
برخی حوادث دیگر:
ایجاد مشکل برای تجهیزات کمک شنوایی بیماران و دستگاههای حساس بیمارستانی
در مجموع اکثر سازمانهای نظارتی آمریکا همچون FAA تلفن همراه به ویژه نوع اروپایی که از GSM استفاده می کند را باعث بسیاری از مشکلات می دانند. از جمله ایجاد نویز قابل شنیدن در سمعک ها از فاصله 30 متری!! به همین دلیل بسیاری از بیمارستانها در آمریکا و اروپا و حتی یک بیمارستان در هند استفاده از تلفن همراه را در محدوده بیمارستان ممنوع کرده اند
ناوشکن شفیلد
در جنگ انگلیس و آرژانتین بر سر جزایر مالویناس ناوشکن شفیلد هنگامی هدف موشک اگزوست قرار گرفت که رادار اصلی جستجو را خاموش کرده بود و فرمانده ناو مشغول صحبت با سر فرماندهی در انگلستان بود!! علت خاموش بودن رادار هم این بود که رادار بر روی ارتباط رادیویی برد بلند ناو تاثیر مخرب می گذاشت!
متوقف شدن طرح دادن اینترنت بر روی خط برق شهر در ژاپن
دولت ژاپن در سال 2006 برای شکستن انحصار شرکتهای مخابراتی و بهره برداران فیبرهای نوری یک بودجه چند میلیارد دلاری برای تحقیقات بر روی انتقال داده بر روی خط برق تصویب کرد با این شرط که نتایج کار باعث نوعی از انتقال بشود که باعث اختلال در شبکه های رادیو آماتوری و سامانه های کنترل و فرمان موتورها و ناوبری هواپیماها نشود (زیرا تا آن زمان این اتفاق رخ می داد) و تا آن زمان هرگونه انتقال باند پهن و وسیع داده بر روی خطوط برق را به دلیل توسعه آنها در همه نقاط (و در نتیجه داشتن آنتنی با طول بسیار زیاد و خطر تشعشع نا خواسته بر روی نقاط حساس مثل فرودگاهها و بیمارستانها) متوقف کرد.
تحقیقی محرمانه که توسط انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی (IATA) انجام شده و ABC News گزارشی از آن را منتشر نموده نشان می دهد که ممکن است استفاده از تجهیزات الکترونیکی شخصی در داخل هواپیما امنیت پرواز را بطور جدی تهدید نماید.
در این تحقیق مستنداتی از 75 حادثه هوایی جداگانه که بین سال های 2003 تا 2009 رخ داده و احتمال می رود تداخل الکترونیکی در آنها مسبب حادثه بوده است ارائه شده است. خلبان ها، مهندسین و خدمه پرواز در این حوادث بر این اعتقاد بوده اند که این حوادث با استفاده از گوشی های موبایل و دیگر وسایل الکترونیکی مرتبط بوده اند.
در میان این حوادث در 26 حادثه کنترل های پرواز از جمله سیستم خلبان خودکار (Autopilot)، سیستم Autothrust و عرابه هواپیما تحت تأثیر قرار گرفته اند. در 17 حادثه سیستم ناوبری هوایپما مختل شده و در 15 حادثه نیز سیستم ارتباطی هواپیما دچار اختلال گشته است. 13 حادثه نیز با هشدار الکترونیکی منجمله هشدارهای مرتبط با موتور هواپیما همراه بوده است. در میان انواع وسایل الکترونیکی، انگشت اتهام بیشتر به جانب گوشی های موبایل بوده چرا که از هر ده مورد حادثه، چهار مورد مرتبط با گوشی های موبایل دانسته شده است.
در گزارش IATA به عنوان مثال به پروازی اشاره شده که در آن در ارتفاع 4500 پایی سیستم خلبان خودکار از کار افتاده و هشدار مربوطه ظاهر می شود. خدمه پرواز سریعاً مأمور بررسی وسایل الکترونیکی مسافران می شوند و متوجه می شوند که 4 وسیله الکترونیکی (شامل یک گوشی و سه آی پاد) در بین مسافران در حال استفاده است. پس از آنکه از مسافران درخواست می شود که جهت حفظ ایمنی خودشان و پروازشان وسایل الکترونیکی خود را خاموش نمایند مشکل برطرف می گردد و هواپیما به سلامت به مسیر ادامه داده و به مقصد می رسد.
در موردی دیگر در حالی که دو لپ تاپ در نزدیکی کابین خلبان روشن بوده است ساعت کابین شروع به حرکت وارونه کرده و GPS نیز موقعیت اشتباه را گزارش داده است. همچنین در حین پروازی دیگر ارتفاع سنج به سرعت تغییراتی را در ارتفاع نشان می دهد و با درخواست از مسافران جهت خاموش نمودن وسایل الکترونیکیشان ارتفاع سنج به وضعیت عادی باز می گردد. یک ساعت بعد مشکل دوباره تکرار شده و باز هم با درخواست از مسافرین مشکل برطرف می گردد.
دیو کارسون از کمپانی بوئینگ که یکی از رؤسای کمیته مشورتی فدرال است که بر روی مسئله تداخل الکترونیکی حاصل از وسایل قابل حمل کار می کنند می گوید این وسایل سیگنال هایی را از خود ساطع می کنند که می تواند با رسیدن به حسگرهای الکترونیکی بسیار حساسی که در بخش مسافران در داخل هواپیما مخفی شده اند کار این حسگرها را مختل نماید. نمونه ای از این سنسورها مربوط به تجهیزات سیستم فرود است که در شرایط آب و هوایی بد مورد استفاده قرار می گیرند.
لازم به ذکر است که همانگونه که گفته شد تحقیق انجام شده بر پایه سخنان خلبانان، مهندسین و خدمه پرواز انجام شده و هنوز هم ارتباط میان استفاده از وسایل الکترونیکی شخصی و حوادث پرواز به طور کامل به اثبات نرسیده است.
در حال حاضر در بسیاری از کشورها منجمله آمریکا استفاده از تلفن همراه حین پرواز ممنوع است. البته با وضع قوانین توسط برخی از نهادهای بین المللی، شرکت های سازنده هواپیماها به ساخت هواپیماهایی با ایمنی بیشتر روی آورده اند که در آنها تجهیزات حساس الکترونیکی توسط محافظ هایی از امواج مزاحم مصون می شوند. بدین ترتیب کم کم شاهد اجازه یافتن مسافران در استفاده از تجهیزات الکترونیکی شخصی در برخی از خطوط هوایی هستیم که البته نمی توان این مورد را از ناوگان فرسوده اکثر شرکت های هواپیمایی کشورمان انتظار داشت. از این رو ما نیز به خوانندگان گرامی توصیه می نمائیم هشدارهای مربوط به عدم استفاده از وسایل الکترونیکی قابل حمل به ویژه گوشی های موبایل در داخل هواپیما را جدی گرفته و امنیت خود و دیگر سرنشینان هواپیما را به خطر نیندازند.
منابع:military.ir -- کتاب Automative EMC نوشته Raybak و Steffka -- پورتال ورانیکس
